ทรงห่วงใยการแพทย์แผนไทย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเห็นคุณค่าของภูมิปัญญาเดิมอันถือได้ว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรม และทรงห่วงใยว่าวิชาการด้านนี้จะสูญสิ้น หากชนรุ่นหลังไม่เข้าใจคุณค่าและหันไปรับอิทธิพลการแพทย์แผนตะวันตก โดยปรากฎในพระราชหัตถเลขาถึง พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นดำรงราชานุภาพ (สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ) ซึ่งเป็นผู้กราบบังคมทูลขอรับพระราชทานเงินเดือนสำหรับนักเรียนฝึกหัดวิชาแพทย์ ลงวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2433 (ตรงกับ ร.ศ. 109 เป็นปีที่ 23 แห่งรัชกาล) ความตอนหนึ่งว่า

“...ขอเตือนว่า หมอฝรั่งนั้นดีจริง แต่ควรให้ยาไทยสูญหฤาหาไม่ หมอไทยจะควรไม่ให้มีต่อไปภายน่าหฤาควรจะมีไว้บ้าง ถ้าว่าส่วนตัวฉันเองยังสมัคกินยาไทยแลยังวางใจหฤาอุ่นใจในหมอไทยมาก ถ้าหมอไทยจะรักษาอย่างฝรั่งหมด ดูเยือกเยนเหมือนเหนอื่น ไม่เหนพระสงฆ์เลยเหมือนกัน แต่ตัวฉันก็อายุมากแล้ว เหนจะไม่ได้อยู่ไปจนหมอไทยหมดดอก คนภายน่าจะพอใจอย่างฝรั่งทั่วกันไป จะไม่เดือดร้อนเช่นฉันดอกกระมัง เปนแต่ลองเตือนดู ตามหัวเก่า ๆทีหนึ่งเท่านั้น...”

สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงมีหนังสือกราบบังคมทูลตอบพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวดังนี้

กรมศึกษาธิการ
วันที่ 23 ธันวามคม รัตนโกสินทร์ ศก 109

          ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณาทรงทราบ ฝ่าละอองธุลีพระบาท
ดัวยข้าพระพุทธเจ้าได้รับพระราชทานพระราชหัตถเลขา ร.ที่ 81/109 ลงวันที่ 18 พฤศจิกายน พระราชทานกระแสพระราชดำริห์ ทั้งการสอนวิชาแพทย์อย่างไทย แลอย่างฝรั่ง ในโรงเรียนแพทยากร นับเป็นพระเดชพระคุณเป็นล้นเกล้าฯ หาที่สุดมิได้

          การสอนวิชาในโรงเรียนแพทยากรนี้ข้าพระพุทธเจ้าได้ตั้งใจแลคิดด้วยเกล้าฯ ว่าจะให้ฝึกสอนทั้งวิชาฝรั่งแลยาไทย เลือกแต่ที่ดีทั้ง 2 ฝ่ายมาประสมกัน คือฝึกสอนให้นักเรียนรู้ลักษณะร่างกาย การฝึกสอนการผ่าตัดแลเย็บบาดแผลแลการแยกธาตุตรวจสรรพคุณยาโดยวิธีเคมมีสตรีเป็นต้น วิชาฝรั่งเหล่านี้คิดด้วยเกล้าว่าจะฝึกสอน ก็จะฝึกสอนแลคิดบำรุงให้เจริญขึ้น โดยเต็มกำลัง
การฝึกสอนอยู่ประเดี๋ยวนี้ก็อยุ๋ในทางนี้ มิได้ยอมให้ทิ้งวิธีไทย ข้าพระพุทธเจ้าตั้งใจจะจัดการโรงเรียนวิชาแพทย์สนองพระเดชพระคุณโดยเต็มกำลังให้เจริญเป็นแบบแผนสืบไปจงได้

          ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ

                    ข้าพระพุทธเจ้า ดำรงราชานุภาพ ขอเดชะ